Huiselijk geweld
Huiselijk geweld is fysiek, psychisch of seksueel geweld door verwanten (partner of ex-partner, vader, moeder, oma, opa, neef, nicht, kleinkind, etc.). Andere termen hiervoor zijn geweld in de privésfeer gebruikt en geweld achter de voordeur. De betekenis is hetzelfde (bron 1).
Huiselijk geweld is geweld door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer. Het woord ‘huiselijk’ zegt dus niks over de plaats van het geweld, maar over de relatie tussen pleger en slachtoffer.
Diverse vormen
De vormen variëren van seksueel geweld, (ex-)partnergeweld, kindermishandeling, ouderenmishandeling, mishandeling van ouders door hun kind(eren), mishandeling van kinderen en jongeren door hun ouders of vriend(innen). Maar ook bedreiging en vernieling van goederen in en rondom het huis (bron 2).
Naar schatting is één op de drie vrouwen slachtoffer van huiselijk geweld. Één op de drie kinderen groeit op in een gezin met ernstig lichamelijk of geestelijk geweld.
Alle rangen en standen
Geweld achter de voordeur komt overal voor: onder alle opleidingsniveaus, alle rangen en standen, van directeuren tot mensen met een uitkering, onder hetero-, bi-, trans en homoseksuelen. In de meeste gevallen is een man de dader, en een vrouw het slachtoffer (bron 3), maar andersom komt ook voor.
Onderzoek van de Verenigde Naties wijst uit dat er elke dag 137 vrouwen sterven aan geweld van een familielid, partner of ex-partner. In Nederland sterft er elke 8 dagen een vrouw als gevolg van geweld, de term hiervoor is femicide.
Coronacrisis
Geweld tegen vrouwen neemt toe tijdens allerlei soorten noodsituaties, inclusief epidemieën. Ontheemde vrouwen, vluchtelingen, en mensen die in door conflicten getroffen gebieden leven zijn bijzonder kwetsbaar. In China, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en andere landen zijn onderzoeken gehouden en die duiden op een toename van gevallen van huiselijk geweld sinds de COVID-19 uitbraak.
Voorbeeld: het aantal gevallen van huiselijk geweld dat gemeld is bij een politiebureau in Jingzhou, een stad in de Chinese provincie Hubei, is verdrievoudigd in februari 2020 ten opzichte van februari 2019 (bron 4, 5, 6).
Gevolgen
De gevolgen van geweld voor de gezondheid van geweld zijn groot. Slachtoffers kampen vaak met lichamelijk en geestelijk letsel. Het kan ook leiden tot seksuele en reproductieve gezondheidsproblemen, zoals seksueel overdraagbare infecties, HIV, en ongeplande zwangerschappen. (bron 7, 8, 9, 10).
Seksueel geweld
Seksueel geweld is een paraplubegrip en omvat alle seksueel getinte handelingen die tegen de wil van het slachtoffer gebeuren: van een ongewenste aanraking (zoals een kneep in de bil), of een vrouwonvriendelijke opmerking, tot aanranding en verkrachting. Genitale verminking (vrouwenbesnijdenis) en gedwongen prostitutie vallen ook onder seksueel geweld. (bron 11), maar ook het gedwongen bekijken van pornobeelden.
Vormen
Er zijn zeer veel vormen van seksueel geweld, zoals incest, vrouwenmishandeling, en seksueel misbruik bij mannen. Seksueel geweld is vaak onderdeel van huiselijk geweld en kindermishandeling (bron 12). Slachtoffers van seksueel geweld hebben onder dwang seksuele handelingen uitgevoerd, ondergaan, of zijn daar getuige van geweest.
Vrouwen zijn vaker slachtoffer van eenmalig seksueel geweld op volwassen leeftijd dan mannen. Langdurig misbruik, vaak tijdens de jeugd, komt onder vrouwen en meisjes ook veel voor. De daders zijn bijna altijd mannen, maar er zijn ook vrouwelijke daders (bron 13).
Seksueel grensoverschrijdend gedrag zit diepgeworteld in de maatschappij: 53 procent van de vrouwen is ooit seksueel lastiggevallen en 22 procent was minstens één keer slachtoffer van seksueel geweld (bron 14).
22 procent van de vrouwen en 6 procent van de mannen heeft manuele, orale, vaginale, of anale seks tegen de wil meegemaakt en/of is gedwongen om ongewenste seksuele handelingen te verrichten. Als je zoenen en seksueel aanraken tegen de wil meetelt, is dit percentage nog veel hoger, namelijk 53 procent van de vrouwen en 19 procent van de mannen. 5 procent van de vrouwen en 2 procent van de mannen heeft seksueel geweld meegemaakt voor hun 12e jaar.
11 procent van de vrouwen heeft ooit geslachtsgemeenschap tegen haar wil gehad, tegenover 1 procent van de mannen. 53 procent van de vrouwen en 19 procent van de mannen krijgt te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag, en 22 procent van de vrouwen en 6 procent van de mannen met seksueel geweld (bron 15).
Onderzoek
Atria en Rutgers hebben een online onderzoek gedaan onder ruim 1000 mensen in de leeftijd van 15 tot 30 jaar waarin ze informatie verzamelden over gendernormen en geweld onder jongeren. Vooral jongeren tussen de 14 en 29 jaar lopen risico om seksueel geweld en cybergeweld mee te maken. Ook de daders zijn vaak jong. 25 procent van de plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag is tussen de 17 en 21 jaar, en nog eens 25 procent is tussen de 22 en 30 jaar. Daarnaast toont onderzoek uit 2017 aan dat jongeren relatief vaker (online) grensoverschrijdend gedrag accepteren dan oudere leeftijdsgroepen (bron 16).
Seksueel misbruik
Seksueel misbruik is een van de vele vormen van seksueel geweld. Als een ouder seks heeft met zijn of haar kind, of een volwassene met een minderjarige, spreken we van seksueel misbruik. Bij seksueel misbruik is er altijd een afhankelijkheidsrelatie (bron 17).
Bijna één op de vier vrouwen in Nederland heeft te maken (gehad) met een vorm van seksueel misbruik of seksueel geweld.
48 procent van de meisjes heeft vóór haar achttiende verjaardag een strafbare vorm van fysiek seksueel geweld meegemaakt.
Seksuele intimidatie
Seksuele intimidatie is het maken van seksueel getinte opmerkingen en gebaren of het verrichten van handelingen die een seksueel karakter hebben en die het slachtoffer ervaart als ongewenst en/of intimiderend (bron 18). Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan zich in vele situaties voordoen. Seksuele intimidatie is een vorm van verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag met een seksuele tint met als doel of gevolg aantasting van de waardigheid van het slachtoffer, in het bijzonder als zo een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende situatie ontstaat (bron 19).
Straatintimidatie
Straatintimidatie is elke vorm van intimidatie van vrouwen, meisjes en leden van de LHBTI+ gemeenschap op straat. Dit varieert van schelden tot het uiten van agressieve seksueel expliciete opmerkingen, of achtervolging.
Voorbeeld: De gemeente Amsterdam onderzoekt ieder haar of inwoners de afgelopen 12 maanden straatintimidatie hebben ervaren. Hieruit bleek in 2018 dat van de 3518 ondervraagde Amsterdammers 41 procent aangeeft dat jaar eens of vaker te zijn geconfronteerd met één of meer vormen van straatintimidatie. Vrouwen hebben dat vaker dan mannen. Zo geeft ruim de helft (51 procent) van de ondervraagde Amsterdamse vrouwen aan de afgelopen 12 maanden eens of vaker te zijn geconfronteerd met straatintimidatie. Van de mannen was dit 30 procent. Het aandeel mannen dat in 2018 geconfronteerd werd met straatintimidatie is gelijk aan het jaar ervoor. Daarentegen is er sinds 2016 een kleine daling te zien in het aantal vrouwen dat geïntimideerd werd op straat (bron 20).
Voorbeeld: Uit onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam blijkt dat 44 procent van de meerderjarige vrouwen in Rotterdam te maken heeft met ongewenste seksuele uitlatingen of gedragingen op straat (bron 21, 22).
Seksuele intimidatie op het werk
Seksuele intimidatie op het werk bestaat uit elke vorm van seksuele toenadering, verzoeken om seksuele gunsten, of ander als ongewenst ervaren seksueel getint verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag in de werkomgeving (bron 23). De positie van het slachtoffer is hierbij erg kwetsbaar vanwege psychosociale arbeidsbelasting wat bijvoorbeeld kan leiden tot ziekmelding. Bij intimidatie voelen slachtoffers onrechtvaardigheid, machteloosheid en schaamte. Medewerkers met een tijdelijk contract en jonge en/of alleenstaande vrouwen behoren hierbij tot de risicogroepen (bron 24). Werknemers met een zorg- of welzijnsberoep ervaren naar verhouding het vaakst ongewenst gedrag op het werk (bron 25).
Onderzoeksinstantie TNO en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) becijferden in 2016 dat ruim 1,2 miljoen werknemers te maken hadden met discriminatie, pesten of (seksuele) intimidatie op het werk (bron 26). Ruim 1 op de 10 vrouwen ervaart ongewenste seksuele aandacht van derden en 3,5 procent van de vrouwen heeft te maken met seksuele intimidatie door een collega of leidinggevende. Sectoren waar seksuele intimidatie relatief veel voorkomt zijn de zorg en de horeca (bron 27).
De opkomst van de #metoo beweging in 2016/2017 leidde tot veel onderzoek naar seksuele intimidatie op de werkvloer. De resultaten wijzen uit dat veel vrouwen regelmatig seksueel getinte opmerkingen te horen krijgen of een seksueel getint appje ontvangen. Uit onderzoek van vrouwenblad Viva onder lezeressen in 2017 blijkt dat maar liefst 39 procent van de vrouwen seksuele intimidatie op de werkvloer ervaart (bron 28).
Voor meer informatie over seksuele intimidatie op de werkvloer, zie: https://wo-men.nl/bestanden/kennisbank/2018-11-WOMEN_intimidatie-op-de-werkvloer_online.pdf
Seksuele intimidatie in de horeca bestaat uit het onheus bejegend, aangesproken of betast worden in de horeca. Seksuele intimidatie komt zeer vaak voor in het uitgaansleven. Het bevat elke vorm van seksuele toenadering, verzoeken om seksuele gunsten of ander seksueel getint verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag binnen de horeca. In geval van acuut of ernstig gevaar kan je 112 bellen en zo nodig aangifte doen.
Ruim 62 procent van alle seksuele intimidatie vindt plaats tijdens het uitgaan. Bijna de helft van de vrouwen en 10 procent van de mannen krijgt tijdens het uitgaan te maken met seksuele intimidatie, van nafluiten tot aanranding.
Uit onderzoek blijkt dat driekwart van de vrouwen in Rotterdam slachtoffer is van seksuele intimidatie in het Rotterdamse uitgaansleven. 77 procent van de vrouwen en 46 procent van de mannen krijgen in Rotterdam te maken met seksueel overschrijdend gedrag tijdens het uitgaan (bron 31). Uit onderzoek blijkt dat seksuele intimidatie tijdens het uitgaansleven dagelijks aan de orde is in Rotterdam. Door professionals wordt opgemerkt dat alcoholgebruik en seksueel grensoverschrijdend gedrag tijdens het uitgaan zeer sterk met elkaar verbonden zijn. Zij zien zowel voor slachtoffers als plegers een verhoogde kans op het ervaren of vertonen van seksueel grensoverschrijdend gedrag, naarmate er meer alcohol gedronken is (bron 32).
Seksuele intimidatie bij sport- en vrijetijdsverenigingen
Seksuele intimidatie in de sport komt voor tussen sporters onderling, tussen kaderleden onderling, en tussen kader en sporters. Ook toeschouwers maken zich er soms schuldig aan. Vaak zijn kinderen en jongeren het slachtoffer, maar ook volwassenen maken het mee. Het overkomt meisjes, jongens, vrouwen en mannen (bron 33).
Voor meer vormen van seksueel geweld en seksueel overschrijdend gedrag, feiten en cijfers, zie het Whitepaper van Movisie.
Onder stalking wordt het volgende verstaan: Het stelselmatig, opzettelijk en ongewenst inbreuk maken op de privacy van een ander, met het doel de ander te dwingen iets te doen of niet te doen, iets te dulden, of met het doel vrees aan te jagen (bron 34). Stalking valt onder het domein bedreigingen. Er zijn verschillende vormen van stalking. Stalking is strafbaar. Als je gestalkt wordt dan kan je hier een melding van maken of aangifte doen, beide bij de politie. Omdat stalking echter een hardnekkig probleem is, kan de politie dit meestal niet met een eenmalig optreden laten stoppen. De politie maakt daarom samen met het slachtoffer een plan van aanpak om de stalker te stoppen. De grootste groep daders van stalking zijn ex-partners. Vaak zijn het mannen. Het kan ook iemand zijn die je vaag kent. Vaak voel je je niet meer veilig en durf je niet meer de straat op. Stalking kan dus een grote invloed hebben op je dagelijkse leven. In geval van stalking kan je dit ook bespreekbaar maken met je hulpverlener en gezamenlijk nagaan wie het eventueel kan zijn en wat diens relatie met jou is. Je kan dan samen kijken wat je het beste kan doen. Je kan bijvoorbeeld een vast contactpersoon bij de politie aanstellen, zoals een wijkagent bij jou in de buurt. Deze kan bij een melding direct actie ondernemen, bijvoorbeeld door middel van posten in de omgeving. Je kan ook zelf een dossier opbouwen en bijhouden, en zo vastleggen wanneer de stalker contact zoekt. Dit kan bij onderzoek door de politie van pas komen.
Het blijkt dat 1 op de 5 vrouwen slachtoffer is van stalking. Volgens de meest recente cijfers van het CBS vonden er in 2016 2935 officiële gevallen van stalking plaats. In 2017 waren dat er iets minder, 2840. Belangrijk om te vermelden is dat dit echter alleen gaat om de gevallen die daadwerkelijk bij de politie zijn gemeld.
Voor meer informatie over stalken kan je terecht bij de politie of op: https://www.huiselijkgeweld.nl/dossiers/stalking
Cybergeweld
Internet en sociale media bieden nieuwe kansen en mogelijkheden, maar kunnen ook op een negatieve manier gebruikt worden, zoals het geval bij cybergeweld. Bij cybergeweld gaat het om uitingen van ongewenst intimiderend al dan niet seksueel of agressief gedrag, via of met behulp van communicatietechnologie (bron 35). Cybergeweld tegen vrouwen is een vorm van online gendergerelateerdgeweld. Jongeren en jongvolwassenen, en dan met name jonge vrouwen, zijn het vaakst slachtoffer van cybergeweld (bron 36).
Online seksuele intimidatie is een vorm van cybergeweld, en kan worden omschreven als het ontvangen van ongewenste, beledigende, seksueel getinte e-mails of sms-berichten. Ook het meemaken van ongepaste seksuele toenaderingen via sociale media of online chatrooms valt hieronder (bron 37). Hiervan zijn shame-sexting: seksueel getint beeldmateriaal wordt zonder toestemming van de afgebeelde persoon gedeeld; grooming: het actief benaderen en verleiden door meerderjarigen van minderjarigen via internet en social media, chatrooms en webcams; wraakporno: beeldmateriaal verspreiden (zoals bij shame-sexting) waarbij wraak het motief is; sextortion: het vaak (onder valse voorwendselen) verkregen seksueel getint beeldmateriaal wordt gebruikt als chantagemiddel; en online verspreiden van seksueel geweld: opnames of beelden van gedwongen seksuele handelingen worden gedeeld, voorbeelden.
Internationale onderzoeken wijzen erop dat meisjes en vrouwen in vergelijking met jongens en mannen tot drie keer zo vaak het doelwit zijn van seksueel getinte en ongewenste toenadering online (bron 38). Uit verschillende onderzoeken uitgevoerd in Nederland blijkt dat 14 procent van de meisjes in de leeftijd van 12-25 jaar tenminste één ervaring heeft gehad met sexting die ze vervelend vonden.
Uit grootschalig onderzoek van Plan Nederland blijkt dat wereldwijd 58 procent van alle meisjes tussen de 15 en 25 jaar te maken krijgt met online intimidatie. De ervaringen van slachtoffers lopen uiteen van denigrerende opmerkingen tot het dreigen met verkrachting. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van Wereldmeisjesdag op 11 oktober, een door de Verenigde Naties uitgeroepen dag waarop aandacht wordt gevraagd voor de rechten en kansen van meisjes. Plan Nederland ondervroegen 14.071 meisjes en jonge vrouwen tussen de 15-25 jaar uit 32 landen, waaronder Australië, Brazilië, Benin, Indonesië, Sudan, de Verenigde Staten en India. In Nederland deden duizend meisjes en jonge vrouwen mee met het onderzoek, waarvan 58 procent aangaf ervaring te hebben met online intimidatie (bron 39).
Eergerelateerd geweld en gedwongen prostitutie
Eergerelateerd geweld is de overkoepelende term voor vormen van intimidatie, dwang, psychisch en fysiek geweld gepleegd vanuit een eermotief. Het geweld moet voorkomen dat een familielid gedrag vertoont dat de familie-eer kan schaden (bron 40). Eergerelateerd geweld is vooral bekend vanwege eerwraak: een moord die gepleegd wordt om de eer van de familie te beschermen/herstellen. Eer heeft te maken met de reputatie van integriteit en betrouwbaarheid. In sommige families en gemeenschappen speelt de zedelijke familie-eer een grote rol. Morele normen ten aanzien van seksualiteit bepalen in dit geval de omgang tussen mannen en vrouwen (bron 41). Wanneer je een van deze normen niet hanteert en dus ‘wangedrag‘ vertoont wordt je gezien als ’slecht’. Een gevolg hiervan is dat een individu kan worden uitgesloten. Ook kan door het gedrag van een bepaald familielid de reputatie van de integriteit en betrouwbaarheid van de familie ernstig beschadigd raken, de familie zal er dan alles aan doen om uitsluiting te voorkomen (bron 42).
Vaak gaat het ook om een vorm van geweld binnen een afhankelijkheidsrelatie. Om de eer te herstellen of te beschermen kan er bijvoorbeeld ook een gedwongen huwelijk plaatsvinden. In 2017 werden er 456 incidenten van eergerelateerd geweld gemeld bij het Landelijk Expertisecentrum Eergerelateerd geweld. In 2020 is dit aantal opgelopen tot 569 incidenten. Daarbij gaat het om allerlei vormen van geweld: van mishandeling en ontvoering tot moord (bron 43, 44, 45). Vaak zijn vrouwen het slachtoffer van eerwraak. Eerwraak kan voorkomen wanneer een vrouw bijvoorbeeld vreemdgaat met een getrouwde man, haar maagdelijkheid verliest, niet instemt met een gearrangeerd huwelijk of op vrouwen valt, etc. Besnijdenis of genitale verminking, gedwongen abortus, gedwongen zelfmoord of gedwongen prostitutie zijn ook voorbeelden van eergerelateerd geweld.
De politie kent jaarlijks 2.500 tot 3.000 delicten waarbij familie-eer een (vermoedelijke)rol speelt. Gemiddeld worden 460 delicten vanwege de complexiteit opgepakt door het Landelijk Expertisecentrum Eergerelateerd Geweld. Hiervan eindigen 7 tot 17 zaken fataal (moord, doodslag of suïcide) (bron 46).
Daarnaast zijn ook veel vrouwen en meisjes slachtoffer van mensenhandel en uitbuiting. Onder dwang seks hebben en gedwongen prostitutie zijn vormen van uitbuiting